Η θέση της πόλης
Η αρχαία Φαρκαδόνα ήταν η δεύτερη ισχυρότερη (μετά την Τρίκκη) πόλη του αρχαίου θεσσαλικού κράτους της Εστιαιώτιδας. Ήταν κτισμένη κοντά στη σημερινή κοινότητα Κλοκοτός, στη θέση «Βίγλα», όπως αναφέρει ο Στράβωνας.
Η πόλη αναπτύσσονταν στις μεσημβρινές υπώρειες των δύο λόφων Β.,ΒΑ. του χωριού. Στο δυτικό χαμηλότερο λόφο (υψ. 205 μ.) ήταν η ακρόπολη της αρχαίας πόλης, ενώ ο πιο ψηλός (υψ. 252 μ.) στα ανατολικά ήταν αφύλακτος καθώς μόνο ένα τμήμα τείχους υπήρχε κατά μήκος της ράχης που συνέδεε τους δύο λόφους, όπως διαπιστώνεται από τα υπολείμματα του και τις φιλολογικές πηγές.
Η ονομασία της πόλης
Η λέξη Φαρκαδών πιθανόν προήλθε:
α) από την ονομασία ενός φυτού που ονομαζόταν Φάρκα με την προσθήκη αργότερα της κατάληξης – δων. Την άποψη αυτή διατύπωσε ο STAHLIN στηριζόμενος στα ιστορικά στοιχεία του Βυζαντίου Στεφάνου, ο οποίος αναφέρεται στο φυτό αυτό.
β) από το ρήμα φράσσω→ φάρξαι και σημαίνει φραγμός.
γ) από τον πρώτο οικιστή της ή από κάποιον άρχοντά της με το όνομα Φαρκάς.
Η ίδρυση της πόλης
Πότε ιδρύθηκε η Φαρκαδόνα είναι άγνωστο.
Ορισμένοι συγγραφείς και ιστορικοί στους χάρτες τους την τοποθετούν μεταξύ των αρχαιότερων Εστιαιωτικών πόλεων, μαζί με την Οιχαλία, τη Φαιστό κ.α., χωρίς όμως τούτο να μπορεί να εξακριβωθεί. Γεγονός όμως είναι ότι πρόκειται για μια πολύ αρχαία πόλη, της οποίας έχουμε σημαντικά στοιχεία μόνο καυτά την περίοδο της καταστροφής της (4ο αιώνα π.Χ.).
Η ιστορία της πόλης
Ο Φίλιππος εισβάλλει στη Θεσσαλία. Κατά το έτος 357 π.Χ. ο Φίλιππος Β’, πατέρας του Μ. Αλεξάνδρου, προσπάθησε να αναμιχθεί στις εσωτερικές υποθέσεις των Θεσσαλών με απώτερο στόχο την κατάκτησή τους. Κατήλθε με το σύνθημα “ελευθερωτής” αλλά το σχέδιο του απέτυχε γιατί βρήκε σθεναρή αντίσταση από τη Φαρκαδόνα, την Τρίκκη και τη Φαϋτό, όσες φορές προσπάθησε να εισβάλλει στη Θεσσαλία από τη περιοχή της Φαρκαδόνας. Έτσι αναγκάστηκε να αλλάξει τακτική.
Με ευφυή διπλωματικότητα επέβαλε την επιρροή του στη Θεσσαλία.
1. αναγορεύτηκε στρατηγός του κοινού των Θεσσαλών,
2. επανασυνέστησε την παλιά οργάνωση των τεσσάρων φυλετικών κρατών,
3. επισκεύασε οχυρώσεις,
4. τοποθέτησε μακεδονικές φρουρές σε στρατηγικής σημασίας πόλεις και έτσι επιβλήθηκε στις θεσσαλικές πόλεις με στρατηγήματα κι όχι με τα όπλα.
Ο Φίλιππος καταλαμβάνει τη Φαρκαδόνα
Μετά τη νίκη στο Κρόκιο Πεδίο ο Φίλιππος αφού κατέλαβε πρώτα τη Λάρισα αμέσως με το στρατό του προχώρησε για να υποτάξει τη Φαρκαδόνα. Στην αρχή της πολιορκίας συνάντησε ισχυρή αντίσταση από τους υπερασπιστές της πόλης. Στη συνέχεια όμως χρησιμοποίησε σκάλες στην ατείχιστη πλευρά του πιο ψηλού από τους δύο λόφους και οι μισθοφόροι του κατάφεραν να ανέβουν στην ακρόπολη. Τελικά κατάφερε να καταλάβει ολόκληρη την πόλη, κατέστρεψε τα τείχη, τα δημόσια κτίρια και εξόρισε τους κατοίκους της.
Η Φαρκαδόνα μετά την κατάκτηση της Θεσσαλίας από τους Μακεδόνες παρήκμασε σε άσημη πολίχνη:
✓ έπαψε να υπάρχει σαν ανεξάρτητη πόλη
✓ να κόβει τα δικά της νομίσματα
✓ ενώ το σύνολο σχεδόν των κτημάτων της περιήλθαν στην Πέλιννα που ήταν προστατευόμενη του Φιλίππου
Οι Φαρκαδόνιοι μολονότι συνθηκολόγησαν και άρχισαν να ελπίζουν και αυτοί ότι ίσως αλλάξουν τα πράγματα με το νέο κατακτητή. Ποτέ όμως δεν συμμάχησαν με τη θέλησή τους με τους Μακεδόνες. Το μυαλό τους ήταν πάντα στην επανάσταση που πολλές φορές επιχειρήθηκε μα όλες πνίγηκαν στο αίμα.
Χαρακτηριστικό είναι ότι οι άνδρες του στρατού της Φαρκαδόνας οι οποίοι πήραν μέρος στην Εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν οι μόνοι μαζί με τους Αμφισσείς, Τρικκαίους και Ηρακλειώτες που δεν τους επιτράπηκε το έτος 323 π.Χ. μαζί με τους άλλους στρατιώτες να γυρίσουν στις πατρίδες τους. Μεγάλο ρόλο στην απόφαση αυτή του Αλέξανδρου έπαιξε – εκτός από την πολιτική πίεση της Πέλιννας – η ενημέρωσή του από τον Τετράρχη της Εστιαιώτιδας περί των επαναστατικών διαθέσεων των Φαρκαδονίων οι οποίοι θα ενθαρρύνονταν περισσότερο με τους παλαίμαχους γιατί η δύναμή τους θα αυξανόταν σημαντικά και θα τονώνονταν το φρόνημα τους για πιθανή επαναστατική ενέργεια.
Το τέλος της μακεδονικής κυριαρχίας
Η απαγόρευση της επιστροφής και η παραμονή των στρατιωτών στα βάθη της Μ. Ασίας έδωσε αφορμή για νέα επαναστατική προσπάθεια των Φαρκαδονίων εναντίον του Μακεδόνα Αντίπατρου. Ο Αντίπατρος όμως με δολοπλοκία κατόρθωσε να διασπάσει τις δυνάμεις των θεσσαλικών πόλεων.
Η Γαλατική εισβολή
280 π.χ. Οι Φαρκαδόνιοι όπως και άλλες πόλεις δέχονται την επιδρομική μανία των Γαλατών που επιδίδονται σε απίστευτες λεηλασίες.
Νέα προσπάθεια κατά της μακεδονικής ηγεμονίας
229 π.χ. οι θεσσαλικές πόλεις της Ανατολικής Εστιαιώτιδας με πρωτοπόρο τη Φαρκαδόνα – πιθανόν και τη Φαϋτό – επαναστατούν και διακηρύσσουν την ανεξαρτησία τους έναντι της Μακεδονικής ηγεμονίας. Το 229 π.Χ., μετά το θάνατο του βασιλιά Δημητρίου Β΄ της Μακεδονίας, αρκετές πόλεις της δυτικής Θεσσαλίας, ανάμεσα τους και η Φαρκαδόνα, προσπάθησαν να ξεφύγουν από τον έλεγχο των Μακεδόνων και να τεθούν υπό την αιτωλική προστασία. Όμως τον επόμενο κιόλας χρόνο η σημαντική νίκη του Αντίγονου Δώσονα ενάντια στους Αιτωλούς, φαίνεται ότι επέτρεψε στους Μακεδόνες να ανακτήσουν την επιρροή τους στις περισσότερες αν όχι σε όλες από τις πόλεις αυτές.
Μπορεί μεν να υποτάχτηκαν και πάλι στους μακεδόνες, όμως συνέχισαν τη ζωή τους όχι ως υποτελείς, αλλά ως σύμμαχοί τους όπως συνάγεται από το συνέδριο του 221 π.Χ. στην Κόρινθο όπου οι Θεσσαλοί συμπεριλήφθηκαν ως αυτόνομα μέλη. Η μακεδονική κυριαρχία στη Θεσσαλία διήρκησε μέχρι το 197 π.Χ. όταν ο Βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Ε΄ νικήθηκε στις Κυνός Κεφαλές από τον ρωμαίο ύπατο Τίτο Κόϊντο Φλαμινίνο.
Στα επόμενα έξι χρόνια έγιναν διάφορες συμμαχίες και στρατιω-τικές προσπάθειες από πλευράς Φιλίππου Ε΄ για ανακατάληψη των πόλεων της Εστιαιώτιδας, χωρίς όμως τελικά να το πετύχει. Το μόνο που πέτυχε ήταν η αφαίρεση όλων των εφοδίων συντήρησης των κατοίκων, η πυρπόληση των οικιών και γενικά η καταστροφή των θεσσαλικών πόλεων, ελπίζοντας ότι έτσι θα ανάγκαζε το Φλαμινίνο να επιστρέψει στη Ήπειρο, αφού δε θα έβρισκε τίποτε για ανεφοδιασμό των στρατιωτών του.
Ρωμαϊκοί και Βυζαντινοί χρόνοι
Στο καταστρεπτικό αυτό επινόημα του Φιλίππου Ε΄ πεπρωμένο ήταν να συμπεριληφθούν και οι πόλεις Φαρκαδόνα, Φαϋτός και Φάκιον, που παραδόθηκαν στις φλόγες και μεταβλήθηκαν σε ερείπια. Το σχέδιο του Μακεδόνα ηγεμόνα μπορεί να απέφερε κάποια καθυστέρηση λόγω του χειμώνα, όμως ο Φλαμινίνος (που είχε λάβει τα μέτρα του γιατί είχε προβλέψει την ενέργεια του Φιλίππου Ε΄ και φρόντισε για τον ανεφοδιασμό του από την Ήπειρο, που έφθανε μέσω των Αγράφων στη Θεσσαλία), συνέχισε την Άνοιξη την προέλασή του, κυριεύοντας όσες πόλεις πρόβαλαν αντίσταση, δύο εκ των οποίων ήταν η Φαρκαδόνα και η Φαϋτός.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το 191 π.Χ. έπεσε στους Ρωμαίους και η Πέλιννα κι έκτοτε επιβλήθηκε πλήρης ρωμαϊκή κυριαρχία στη Θεσσαλία, όπως και στην ίδια τη Μακεδονία τρία χρόνια αργότερα.
Οι νέοι κατακτητές συνέχισαν την ίδια πολιτική με τους Μακεδόνες, αυτή του «διαίρει και βασίλευε» διασπάζοντας έτσι την ενότητα των θεσσαλικών πόλεων και εκμηδενίζοντας τις αντιστάσεις τους. Το όνομα «Φαρκαδόνα» αναφέρεται μέχρι την πρώιμη Βυζαντινή εποχή. Καμιά πληροφορία δεν υπάρχει ότι η πόλη μετά τις επανειλημ-μένες καταστροφές της κατοικήθηκε εκ νέου από Φαρκαδόνιους. Που εγκαταστάθηκαν οι κατοικοί της; Και αυτό είναι άγνωστο. Δεν είναι σίγουρο αν οι Φαρκαδόνιοι εγκαταστάθηκαν στον σημερινό οικισμό του Κλοκοτού, που είναι χτισμένος κοντά στην αρχαία Φαρκαδόνα.
Αρχαιολογικά ευρήματα
Είναι άγνωστο πότε ιδρύθηκε η αρχαία Φαρκαδόνα. Τα παλαιότερα στοιχεία κατοίκησης στον Κλοκωτό εντοπίζονται στα δυτικά των ορίων της αρχαίας πόλης και του χωριού, όπου εντοπίστηκε αρχαίο νεκροταφείο της Πρωτογεωμετρικής και Γεωμετρικής εποχής και ανασκάφηκαν μερικοί τάφοι που περιείχαν ως κτερίσματα χάλκινες πόρπες.
Περισσότερα, είναι τα τμήματα της οχύρωσης των βυζαντινών χρόνων. Στον βυζαντινό ναό των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου του Κλοκωτού, μέσα στα όρια της αρχαίας πόλης, διαπιστώνεται η δόμηση αρκετών αρχιτεκτονικών μελών σε δεύτερη χρήση.
Ο ναός των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου βρίσκεται μέσα στα όρια του παλαιού οικισμού της κοινότητας Κλοκωτός Τρικάλων. Ο λόφος στις παρυφές του οποίου κτίστηκε ο ναός διατηρεί υπολείμματα αρχαίων και βυζαντινών τειχών, που θεωρούνται ότι ανήκουν στην ακρόπολη της αρχαίας Φαρκαδόνας.
Οικονομική ζωή – Νομίσματα
Από τη νομισματική κυκλοφορία της Φαρκαδόνας διαπιστώνεται η αρχική της δύναμη. Τα νομίσματα που διασώζονται αντιστοιχούν σε τρείς περιόδους:
– στην εποχή του Αλεξάνδρου των Φερών,
– στην εποχή της Μακεδονικής δυναστείας,
– από 344 έως το 197, και στο διάστημα από την εποχή του Φλαμινίνου έως την εποχή του Διοκλητιανού.
Δείγματα νομισμάτων
Από τα πιο αξιόλογα σημειώνεται πολύ καλής διατήρησης σπάνιος αργυρός οβολός (γύρω στα 462 – 460 πχ, όπου εικονίζεται τράχηλος και κεφαλή ταύρου κατενώπιον και από πάνω σπυρί σιταριού. Στην πίσω επιφάνεια κεφάλι ίππου προς τα δεξιά, πίσω τα γράμματα ΦΑΡ, κάτω τρίαινα, όλα μέσα σε έγκοιλο τετράγωνο.
Αργυρό ημίδραχμο, γύρω στο 460 – 400 π.Χ. , όπου παριστάνεται Θεσσαλός σε διασκελισμό, με πέτασο να κρέμεται γύρω από το λαιμό του, με τα δύο του χέρια γύρω – μπροστά – από το κεφάλι ταύρου που κινείται δεξιά. Στον οπισθότυπο ΦΑ-ΡΚΑ, κεφάλι και κορμός ίππου προς τα δεξιά, τρίαινα, όλα μέσα σε έγκοιλο τετράγωνο.
Στην ίδια χρονική εποχή σε εξαιρετικό αργυρό ημίδραχμο εικονίζεται Θεσσαλός σε διασκελισμό δεξιά, με μανδύα και πέτασο να κρέμεται πίσω από το λαιμό του, με τα δυο χέρια του γύρω από το κεφάλι- μπροστινό μέρος ταύρου που κινείται δεξιά. Στην πίσω επιφάνεια επιγραφή ΦΑΡΚΑΔΟΝΙ, κεφάλι και κορμός ίππου προς τα δεξιά, όλα μέσα σε ρηχό έγκοιλο τετράγωνο.
Γύρω στα 440 – 400 π.Χ. χρονολογείται ένα πολύ σπάνιο αργυρό ημίδραχμο όπου στον εμπροσθότυπο παρουσιάζεται κεφάλι ταύρου προς τα δεξιά, ενώ στον οπισθότυπο κριάρι στέκεται προς τα αριστερά, επιγραφή ΦΑΡΚ, όλα μέσα σε έγκοιλο τετράγωνο.
Σε μια πολύ ενδιαφέρουσα, μάλλον αδημοσίευτη, αργυρή κοπή των αρχών του 4ου αιώνα π.Χ., εικονίζεται ίππος προς τα δεξιά. Στον οπισθότυπο, στο έγκοιλο τετράγωνο, απεικονίζεται ο ήρωας Ηρακλής να στέκεται στα δεξιά γυμνός, κρατώντας με το αριστερό του χέρι το τόξο και τυλιγμένη τη λεοντή επάνω στον βραχίονα, ενώ με το δεξί κρατά το ρόπαλο που ακουμπά στο έδαφος, επιγραφή ΦΑΡΚ.
Στον εμπροσθότυπο ενός σπάνιου χάλκινου νομίσματος του πρώτου μισού του 4ου αιώνα π.Χ. παριστάνεται ίππος στα δεξιά επάνω σε εξάκτινο αστέρι, επιγραφή ΦΑΡΚ- ΔΟΝΟ, υποδηλώνοντας ίσως λατρεία της Εννοδίας (Αρχαιοελληνική θεότητα, η θηλυκή μορφή του Ερμή).
Από την ενδεικτική παρουσίαση αυτών των αργυρών και χάλκινων νομισματικών κοπών της Φαρκαδόνας και των σύντομων ιστορικών στοιχείων, διαπιστώνεται σύμφωνα με τον κ. Χατζηαγγελάκη, πως η ακμή της αρχαίας πόλης εκδηλώνεται στον 6ο αιώνα έως τα μέσα του 4ου αι. π.Χ., ενώ η συρρίκνωση και ο μαρασμός επέρχεται με την κατάκτηση και την καταστροφή της από τον Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας. Ακολουθούν μερικά ακόμα δείγματα νομισμάτων.
