Μαγούλα ονομάζεται η χαμηλή έξαρση στην πεδιάδα με έκταση λίγων στρεμμάτων, η οποία δημιουργήθηκε από τη συσσώρευση επιχώσεων κατοίκησης.
Στη Θεσσαλία, οι πρώτοι μόνιμοι οικισμοί χτίζονται πάνω σε λόφους ή κοντά σε αλλουβιακές αποθέσεις ποταμών και κατοικούνται διαδοχικά στο χρόνο. Οι αλλούβιες ή αλλουβιακές αποθέσεις (Λατιν. alluvium) ή προσχώσεις είναι οι αποθέσεις αργίλου, άμμου, λατυπών (χαλικιών) και άλλων φερτών υλικών που παράγονται εξαιτίας της ροής ύδατος σε ένα ποτάμιο περιβάλλον. Αλλούβιες αποθέσεις αφήνουν οι ποταμοί στις παραποτάμιες πεδιάδες και στα δέλτα. Οι αποθέσεις αυτές δημιουργούνται σταδιακά από τη συσσώρευση κλαστικών προϊόντων αποσάθρωσης και θρυμματισμού πετρωμάτων. Τα θραύσματα παρασύρονται από τη ροή του νερού και, όταν αυτό ελαττώσει την ταχύτητα της ροής του, τα φερτά υλικά δεν μπορούν πλέον να μεταφερθούν και αποτίθενται. Σε γενικές γραμμές αυτού του είδους οι αποθέσεις είναι πλούσιες σε οργανικά υλικά και πιθανώς σε ευρήματα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.
Η συνεχής κατοίκηση στον ίδιο χώρο και τα επάλληλα στρώματα κατοίκησης οδηγούν στη δημιουργία τεχνικών γηλόφων (μαγούλες στη Θεσσαλία, τούμπες στην Μακεδονία).
Οι λόφοι αυτοί είναι διάσπαρτοι σήμερα στο θεσσαλικό πεδίο και ξεχωρίζουν στην πεδιάδα από το ύψος τους. Ανήκουν σε όλες τις φάσεις της Νεολιθικής και αποτελούν σημάδια ενός άλλοτε πυκνοκατοικημένου και ζωντανού κοινωνικού χώρου.
Ο οικισμός
Ο προϊστορικός οικισμός κατοικήθηκε από το τέλος της αρχαιότερης Νεολιθικής (6500 – 5800 π.Χ.) έως τις αρχές της Νεότερης Νεολιθικής (5300 – 4500 π.Χ.). Μετά από εγκατάλειψη χιλιετιών, ξανακατοικείται κατά την Πρώιμη εποχή του Χαλκού (3000 π.Χ.).
Γεωλογικές έρευνες έδειξαν ότι ο οικισμός οργανώθηκε κοντά στην όχθη του Πηνειού, εκμεταλλευόμενος το εύφορο έδαφος για καλλιέργεια. Σήμερα παρουσιάζεται με τη μορφή λοφίσκου ύψους περίπου 5 μέτρων και διαμέτρου 200 μέτρων.
Αρχαιολογικά ευρήματα
Σε απόσταση 300 μέτρα βόρεια του προϊστορικού οικισμού βρέθηκε ένα κανονικό νεκροταφείο με αποκλειστικά ταφές καύσης νεκρών. Χρονολογείται στην αρχή της Νεότερης Νεολιθικής (5300 – 4500 π.Χ.) και θεωρείται το παλαιότερο νεκροταφείο καύσης νεκρών στην Ελλαδικό χώρο.
Βρέθηκαν τα καμένα οστά ακόμη και μικρών παιδιών ηλικίας κάτω των 6 ετών. Τα καμένα οστά τοποθετούνταν μέσα σε τεφροδόχα αγγεία που ήταν τύποι αγγείων καθημερινής χρήσης. Επρόκειτο για κάποιου είδους προσφοράς προς τον νεκρό. Τα αγγεία αυτά θάβοταν όρθια ή ανεστραμμένα, μερικές φορές σκεπασμένα με κάποιο άλλο αγγείο, μέσα σε αβαθείς λάκκους. Κοντά τους τοποθετούνταν συνήθως και ένα μικρότερο αγγείο ως κτέρισμα.
Το πήλινο ομοίωμα σπιτιού
Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το πήλινο ομοίωμα σπιτιού, που σώζεται σχεδόν ολόκληρο. Βρέθηκε κάτω από το δάπεδο σπιτιού του οικισμού της Πλατιάς Μαγούλας και είχε τοποθετηθεί ως προσφορά θεμελίωσης, ένα είδος δηλαδή θυσίας για την εξασφάλιση της ευημερίας του σπιτιού. Είναι ορθογώνιο, χωρίς στέγη, με χαμηλά και ακανόνιστα τοι-χώματα, παχιά και επίπεδη βάση. Οι διαστάσεις του είναι 0,17 μέτρα μήκος, 0,15 μέτρα πλάτος και 0,052 μέτρα ύψος.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ:
Στο μέσο της μιας μακράς πλευράς του ανοίγεται η είσοδος και δίπλα του, και σχεδόν απέναντί της, σε επαφή με την πίσω πλευρά του σπιτιού, υπάρχει φούρνος με ημικυλινδρικό θόλο, στη δεξιά γωνία μία ορθογώνια πλατφόρμα (κρεβάτι). Το ομοίωμα περιέχει:
✓ 8 (οκτώ) κινητά πήλινα ανθρωπόμορφα ειδώλια,
✓ καθώς και δύο απροσδιόριστα πήλινα αντικείμενα
Το ένα από αυτά, ανάμεσα στο φούρνο και στην πλατφόρμα, παριστάνει πιθανώς έναν τριπτήρα, ενώ το άλλο που βρίσκεται μπροστά στο φούρνο, το καρβέλι του ψωμιού. Η γυναικεία μορφή που είναι ξαπλωμένη στην πλατφόρμα και μία ανδρική δίπλα της παριστάνουν ίσως τους γηραιότερους γονείς, το ζευγάρι που βρίσκεται δεξιά της εισόδου αντιστοιχεί στους νεότερους γονείς, ενώ ένα μικρό ειδώλιο δίπλα στον ώμο της γυναίκας παριστάνει πιθανότατα ένα μωρό, 3 ακόμη ειδώλια, 2 γυναικεία και 1 ανδρικό πρέπει να αντιστοιχούν σε νεότερα μέλη της.
Οι ανασκαφές που ξεκίνησαν το 1974 και σταμάτησαν το 1990 υπό την εποπτεία του κ. Γαλλή οδήγησαν στον εντοπισμό αρχικά του νεκροταφείου, και αργότερα του οικισμού, ο οποίος βρίσκεται 300 μέτρα νότια απ’ αυτό. Το νεκροταφείο του οικισμού είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς περιλαμβάνει αποκλειστικά ταφές καύσεων παιδιών και ανηλίκων, ο αριθμός των οποίων ξεπερνά τις 50. Η κεραμική που βρέθηκε στο νεκροταφείο και στον οικισμό βοήθησε στη χρονολόγηση της νεότερης νεολιθικής, καθώς βρέθηκαν στο ίδιο στρώμα γκρίζα (φάση Τσαγγλί) και μαύρη στιλπνή κεραμική (φάση Λάρισα) και έτσι η φάση Λάρισα τοποθετείται στην αρχή της νεότερης νεολιθικής και όχι στα τέλη της όπως πίστευαν παλαιότερα, πριν την ανασκαφή στην Πλατιά Μαγούλα.
Αν κάποιος σήμερα θέλει να θαυμάσει το πήλινο ομοίωμα, καθώς και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα από την Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου, μπορεί να επισκεφτεί το Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας, ένα υπερσύγχρονο μουσείο στο οποίο υπάρχουν εκθέματα από διάφορες περιοχές της Θεσσαλίας, από την προϊστορική εποχή μέχρι και τη Βυζαντινή.
